ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΜΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΥ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΑ «ΚΟΠΕΙ» ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ 2020

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ' υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
Α όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Ανεπαισθήτως μ' έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

(Κωνσταντίνος Καβάφης, Απάντα ποιητικά, ποιήματα 1897-1933)

ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΜΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΥ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΑ «ΚΟΠΕΙ» ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ 2020*

Με πολλή περίσκεψιν, αλλά χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ, για να παραφράσω τον Καβάφη – αφού θέλει το περίφημο Υπουργείο μας να διαβάζουμε λογοτεχνία και ποίηση – πέταξαν έξω από το ωρολόγιο πρόγραμμα των Λυκείων της χώρας οι ιθύνοντες ό,τι μάθημα είχε σχέση με την τέχνη και τις κοινωνικές επιστήμες. Για να χτίσουν τείχη και να εγκλωβίσουν την εκπαιδευτική κοινότητα και όλη τη κοινωνία κατ’ επέκταση.

Δεν θα αναφερθώ στην αναδιάρθρωση του προγράμματος που αφορά σε άλλα μαθήματα, γιατί καθένας υπουργός που περνά από αυτό το τόπο, κάτι σκαλίζει, κάτι θέλει να κάνει, για να δικαιολογεί τη θέση του. Καμιά φορά, μετά από πολλές προσπάθειες πολλών ανθρώπων, σε βάθος χρόνου, γίνονται και μερικά καλά πράγματα – έστω αποσπασματικά. Εμείς όμως οι κοινωνιολόγοι γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η εκπαίδευση συντηρεί και αναπαράγει το εκάστοτε κοινωνικό και οικονομικό σύστημα. Η ιδιομορφία της έγκειται στο ότι ακριβώς αναπαράγοντας το σύστημα, μπορεί και επιφέρει κάποιες ρωγμές. Πώς; Διευρύνοντας το νού και τη ψυχή των μαθητών και μαθητριών. 

Φαίνεται ότι αυτές οι ρωγμές είχαν γίνει πολύ επικίνδυνες για το σύστημα τελευταία. Κάτι μουσική και καλλιτεχνικά κάνουν τα παιδάκια και στο δημοτικό και στο γυμνάσιο. Όπως και όσο γίνεται με τα μέσα του ελληνικού σχολείου. Στο Λύκειο υπήρχε μια θεατρολογία στη Α’ Λυκείου και πολλοί συνάδελφοι – κι εγώ μεταξύ τους, παρόλο που δεν δίδασκα θεατρολογία – δουλεύαμε με θεατρικές ομάδες εκτός ωραρίου (προσέξτε : μετά το 7ωρο, και Σάββατα και Κυριακές!) γιατί πολλά παιδιά λάτρεψαν το θέατρο, πάλευαν να βρούν διέξοδο σε μια άχαρη καθημερινότητα φτιάχνοντας αφίσες, διαλέγοντας μουσική, παίζοντας στη σκηνή, ακόμη και γράφοντας το έργο! Αυτά τα παιδιά θα ήθελαν περισσότερη τέχνη στο πρόγραμμά τους. Αντ’ αυτού, πάνε και αυτές οι λίγες – ελάχιστες ώρες ελεύθερου και γραμμικού σχεδίου (τα οποία μαθήματα είναι προαπαιτούμενα για την εισαγωγή σε πολλές σχολές).

Πολλές ώρες κοινωνικών επιστημών βρε παιδί μου! Και να δείς που σιγά-σιγά, γράφτηκαν και βιβλία αξιολογότατα. Στη Β’ Λυκείου, «Σύγχρονος Κόσμος – Πολίτης και Δημοκρατία» μάθημα γενικής παιδείας,  πρωτοποριακό στη σύλληψη και στη διδασκαλία, με κείμενα και εικονογράφηση υψηλής ποιότητας που λειτουργούν ως πηγές προβληματισμού και γνώσης σε πλήθος ζητημάτων της σημερινής πραγματικότητας: πολίτης και δικαιώματα, φτώχεια και ανεργία, παγκοσμιοποίηση, μετανάστευση, μέσα κοινωνικής δικτύωσης…. και πάει λέγοντας. Διδάχθηκε μόνο δύο χρόνια. ΝΑΙ, ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ. Αποσύρεται πάραυτα. Χωρίς αξιολόγηση, χωρίς αιτιολόγηση. Μαζί με το μάθημα.

Στη Β’ Λυκείου πάλι, στο μάθημα κατεύθυνσης ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, το βιβλίο : «Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστημών». Που ασχολούνταν με εύληπτο και επιστημονικό τρόπο με βασικά ζητήματα πολιτικής επιστήμης, οικονομικής θεωρίας και κοινωνιολογίας. ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ για μελλοντικούς φοιτητές πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών -γιατί όχι- επιστημών. Αγαπήθηκε από μαθητές και καθηγητές, όσο λίγα βιβλία. Στη φωτιά κι αυτό και το μάθημα μαζί.

Το σκάνδαλο βέβαια κορυφώνεται στη Γ’ Λυκείου, όπου η Κοινωνιολογία – μάθημα που διδασκόταν αρχικά στη γενική παιδεία και αργότερα στην  κατεύθυνση ανθρωπιστικών και κοινωνικών σπουδών και το τελευταίο χρόνο πανελλαδικά εξεταζόμενο- καταλήγει και αυτό στα αζήτητα. Το λάθος ίσως δεν ήταν που πάλιωσε το βιβλίο μετά από 17 χρόνια – τα δεδομένα και οι πηγές θέλουν επικαιροποίηση στις κοινωνικές επιστήμες. Τα ζητήματα όμως που πραγματεύεται και είναι διαχρονικά: εκπαίδευση, ανισότητες, εργασία, ανεργία, σύγχρονες μορφές εργασίας, παραβατικότητα, εξουσία κ.α. το καθιστούν ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ για όλους τους μαθητές που θα εμβαθύνουν αργότερα σε σπουδές παιδαγωγικές, νομικές – αφήνω τις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, όπως επίσης και τις σχολές καλών τεχνών ή ακόμη και τις αρχιτεκτονικές, γεωπονικές… έχει χυθεί ήδη αρκετό μελάνι για την κοινωνιολογία ως εργαλείο κατανόησης του κόσμου μας σε όλα τα επίπεδα. Αλλά η κριτική σκέψη που καλλιεργεί συνειδητά η κοινωνιολογία – όχι ηθικολογίες, όχι υποταγή και υποκρισία – βλάπτει σοβαρά το όποιο σύστημα. Και ένα σύστημα που νιώθει ακόμη τις δυνάμεις του αντέχει τη κριτική. Ένα φθαρμένο σύστημα όμως νιώθει σαν τον Ντόριαν Γκρέυ μπροστά στο πορτρέτο του: Απαίσιος μορφασμός. Χτυπά το μοντέλο το πορτρέτο και νομίζει ότι θα σωθεί το ίδιο;

Ας το διευκρινίσω: δεν πρόκειται για αντιπαλότητες ειδικοτήτων. Όλα – ΟΛΑ- έχουν θέση στο σχολείο : και οι ξένες γλώσσες και τα λατινικά και η πληροφορική…. Αλλά με προϋποθέσεις, που τις γνωρίζουμε όλοι καλά.

Με ποιους συνδιαλέχθηκε αυτή η κυβέρνηση για να προβεί σε τέτοιες αλλαγές; Ποιες επιστημονικές ενώσεις; Ποιο ΙΕΠ; Πολύ θα ήθελα να δω ονόματα και υπεύθυνες τοποθετήσεις των μελών του που να επικροτούν και να δικαιολογούν αυτές τις αλλαγές. Διότι δεν είναι μόνο τα καλλιτεχνικά μαθήματα ή αυτά των κοινωνικών επιστημών, για τα οποία δεν θα επιχειρηματολογήσω ότι είναι τροφή για τη ψυχή και το μυαλό των μαθητών: έχουν γραφτεί πολλά. Είναι ολόκληρο το νομοσχέδιο, που πέρασε εν καιρώ πανδημίας στη Βουλή, οριακά – ξε-οριακά, παρά τις αντιδράσεις των εκπαιδευτικών, που μιλά για αξιολόγηση και πάλι αξιολόγηση, μαθητών, εκπαιδευτικών, σχολικών μονάδων, σαν να επρόκειτο για αξιολόγηση πωλήσεων σε οποιαδήποτε επιχείρηση. Αλλά και οι επιχειρήσεις έχουν τους κανόνες τους, οι σοβαρές τουλάχιστον. Αν αυτή η κυβέρνηση είναι ένα σοβαρό μαγαζί, ας απαντήσει τουλάχιστον πώς αξιολόγησε τα μαθήματα που πετά έξω : την αναγκαιότητα της ύπαρξής τους, τα εργαλεία για τη διδασκαλία τους (προγράμματα σπουδών, βιβλία, υποδομές), με ποια κριτήρια και ποιος έκανε την αξιολόγηση. Περιμένουμε άριστες απαντήσεις.

*ΑΛΛΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΕΝΙΚΑ

Ασημίνα Βλάχου, κοινωνιολόγος εκπαιδευτικός