ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Οι στόχοι του υπουργείου παιδείας
Οι στόχοι του υπουργείου παιδείας
«Με δεδομένη τη μείωση των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο έγινε
προσπάθεια να μειωθεί η διδακτική ύλη, ώστε--- να προωθηθεί η ανακαλυπτική-διερευνητική και κοινωνική μάθηση,
--- να υπάρχει χρόνος για δραστηριότητες ανακεφαλαίωσης, αναπλαισίωσης της γνώσης και αναστοχασμού,
---να αντιληφθούν οι μαθητές τη γλωσσική συνέχεια και την πολιτιστική διάσταση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας,
--- να αποκτούν την ικανότητα να κατανοούν τους
--- να αναγνωρίζουν τη συνέχεια ή την ασυνέχεια του πολιτιστικού φαινομένου,
--- να παραλληλίζουν την αρχαία ελληνική με τη σύγχρονη φάση της γλώσσας μας, χρησιμοποιώντας όπου είναι ανάγκη, τη μέθοδο από τη μετάφραση στο πρωτότυπο,
--- να αντιλαμβάνονται οι μαθητές τη σχέση αρχαίας ελληνικής και νέας ελληνικής παρατηρώντας τη διαχρονική εξέλιξη της μέσω των κειμένων,
--- να αντιληφθούν τις επιβιώσεις στη συγχρονία προγενέστερων φάσεων της ελληνικής γλώσσας,
--- να αντιλαμβάνονται τις διαλεκτικές διαφορές της αρχαίας και να τις συγκρίνουν με τις αντίστοιχες της νέας»
Ποιο είναι το τελικό μαθησιακό αποτέλεσμα όλων αυτών;
«Απολαμβάνουν οι μαθητές αισθητικά το αρχαίο κείμενο αναγνωρίζοντας τη λογοτεχνική του αξία»
Ξέρετε ποιοι θα κάνουν όλα αυτά; Δεν είναι στόχοι για φοιτητές Φιλοσοφικής Σχολής και μάλιστα του φιλολογικού τμήματος. Είναι οι στόχοι που περιέχονται στις πρόσφατες (Σεπτέμβριος 2016) οδηγίες του υπουργείου παιδείας για τη διδασκαλία φιλολογικών μαθημάτων. Αυτά θα τα επιδιώξουν οι καθηγητές στο γυμνάσιο αρχίζοντας από την Α' τάξη.
Αν στο τέλος της χρονιάς αξιολογήσει κάποιος μαθητές και καθηγητές με βάση αυτούς τους στόχους, το αποτέλεσμα θα είναι φυσικά γενική αποτυχία. Αν ζητήσεις απο ένα ψάρι να ανεβεί σε ένα δέντρο, πάντα θα βρίσκεις ότι αποτυγχάνει.
Η εισήγηση μου θα μπορούσε να σταματήσει εδώ.
Αυτοί οι μεγαλεπήβολοι στόχοι φυσικά δεν έχουν καμία σχέση με την εκπαιδευτική πραγματικότητα. Φανερώνουν την υποκρισία και το αδιέξοδο της πορείας που υποδεικνύεται και που ακολουθείται στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών. Όσοι συνέταξαν τις οδηγίες μάλλον δεν έχουν ιδέα τι σημαίνει γυμνάσιο και ηλικία 12-15 ετών.
Ο κόσμος των αρχαίων Ελλήνων
Οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν, έπραξαν και είπαν
πολύ σπουδαία πράγματα. Ορθολογισμός, επιστήμη, φιλοσοφία, τέχνη, θέατρο,
δημοκρατία. Έχουμε λοιπόν να μάθουμε και σήμερα πολλά από τους αρχαίους για το
:
--- πως οργάνωναν το δημόσιο βίο και τη διακυβέρνηση του κράτους
--- πως αντιμετώπιζαν τα κοινά, το δημόσιο συμφέρον
--- ποιες προτεραιότητες είχαν
--- ποιον θεωρούσαν σωστό πολίτη
--- ποια η συνεισφορά τους στη θεμελίωση της επιστήμης και της φιλοσοφίας
--- πώς έφτασαν στα καλλιτεχνικά τους επιτεύγματα
--- πώς δημιούργησαν το θέατρο και ποιά θέση είχε στη ζωή τους
--- ποιες αρνητικές πλευρές υπήρχαν στη σκέψη και τη δράση τους
Βέβαια για να αποφεύγονται κάποιες υπερβολές, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι
1.Χωρίς τα επιτεύγματα των προηγούμενων πολιτισμών δε θα γινόταν ό,τι έγινε.
2.Η αρχαιότητα είναι μια φάση στην εξέλιξη της ιστορίας. Ακολούθησαν και άλλα μεγάλα και πολύ σημαντικά βήματα.
3.Οι αρχαίοι είπαν και έκαναν πολλά. Φυσικά δεν τα είπαν όλα, όπως καθ' υπερβολήν λέγεται. Υπάρχουν ζητήματα που ούτε καν τα υποψιάστηκαν.
4.Υπάρχουν και σκοτεινές πλευρές στην αρχαιότητα, όχι μόνο διανοητικές κατακτήσεις και ηρωισμοί.
5.Κάθε εποχή και λαός ψάχνει διαφορετικά πράγματα στην επαφή του με τον αρχαίο κόσμο. Ακόμη και οι ναζί έλεγαν ότι εμπνέονται και από την αρχαία Ελλάδα.
--- πως οργάνωναν το δημόσιο βίο και τη διακυβέρνηση του κράτους
--- πως αντιμετώπιζαν τα κοινά, το δημόσιο συμφέρον
--- ποιες προτεραιότητες είχαν
--- ποιον θεωρούσαν σωστό πολίτη
--- ποια η συνεισφορά τους στη θεμελίωση της επιστήμης και της φιλοσοφίας
--- πώς έφτασαν στα καλλιτεχνικά τους επιτεύγματα
--- πώς δημιούργησαν το θέατρο και ποιά θέση είχε στη ζωή τους
--- ποιες αρνητικές πλευρές υπήρχαν στη σκέψη και τη δράση τους
Βέβαια για να αποφεύγονται κάποιες υπερβολές, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι
1.Χωρίς τα επιτεύγματα των προηγούμενων πολιτισμών δε θα γινόταν ό,τι έγινε.
2.Η αρχαιότητα είναι μια φάση στην εξέλιξη της ιστορίας. Ακολούθησαν και άλλα μεγάλα και πολύ σημαντικά βήματα.
3.Οι αρχαίοι είπαν και έκαναν πολλά. Φυσικά δεν τα είπαν όλα, όπως καθ' υπερβολήν λέγεται. Υπάρχουν ζητήματα που ούτε καν τα υποψιάστηκαν.
4.Υπάρχουν και σκοτεινές πλευρές στην αρχαιότητα, όχι μόνο διανοητικές κατακτήσεις και ηρωισμοί.
5.Κάθε εποχή και λαός ψάχνει διαφορετικά πράγματα στην επαφή του με τον αρχαίο κόσμο. Ακόμη και οι ναζί έλεγαν ότι εμπνέονται και από την αρχαία Ελλάδα.
Πώς θα προσεγγίσουμε τους αρχαίους;
Υπάρχει λοιπόν το ερώτημα : Θα φθάσουμε σε όλα αυτά,
θα φθάσουμε στους αρχαίους διαβάζοντας τους στο πρωτότυπο ή από μετάφραση; Θα
μάθουμε την ίδια τη γλώσσα τους, ώστε να προσεγγίσουμε τα κείμενα που μας
άφησαν;
Η άμεση και χωρίς μισόλογα απάντηση είναι : Δεν υπάρχει περίπτωση μαθητής γυμνασίου ή λυκείου να μάθει τόσο καλά την αρχαία ελληνική γλώσσα, ώστε να διαβάσει από το πρωτότυπο και να έρθει σε επαφή με τη σκέψη των αρχαίων. Χωρίς μεταφραστική βοήθεια ούτε οι περισσότεροι φιλόλογοι μπορούμε να πλησιάσουμε πολλά αρχαία ελληνικά κείμενα.
Η άμεση και χωρίς μισόλογα απάντηση είναι : Δεν υπάρχει περίπτωση μαθητής γυμνασίου ή λυκείου να μάθει τόσο καλά την αρχαία ελληνική γλώσσα, ώστε να διαβάσει από το πρωτότυπο και να έρθει σε επαφή με τη σκέψη των αρχαίων. Χωρίς μεταφραστική βοήθεια ούτε οι περισσότεροι φιλόλογοι μπορούμε να πλησιάσουμε πολλά αρχαία ελληνικά κείμενα.
Επιχειρήματα υπέρ της διδασκαλίας της α.ε.
Πολλοί ωστόσο επιμένουν στη διδασκαλία της αρχαίας
ελληνικής γλώσσας με τα εξής επιχειρήματα :
--- Γιατί τα μαθαίνουν οι ξένοι.
--- Γιατί είναι γλώσσα νοηματική, ενώ οι άλλες σημειολογικές.
--- Γιατί οι υπολογιστές θα χρησιμοποιούν στο μέλλον μόνο αρχαία ελληνικά.
--- Γιατί ο Μπιλ Γκέιτς οργανώνει για τα υψηλόβαθμα στελέχη του μαθήματα εκμάθησης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.
--- Γιατί είναι η πιο πλούσια γλώσσα. Έχει 75 εκατομμύρια λέξεις, ενώ η αγγλική μόνο 400 χιλιάδες.
--- Γιατί μαθαίνοντας την αρχαία ελληνική διατηρούμε την ελληνικότητα μας και δεν κινδυνεύουμε από αφελληνισμό.
--- Γιατί γνωρίζοντας την αρχαία καταλαβαίνουμε, μελετούμε και γράφουμε καλύτερα την νέα ελληνική και την εμπλουτίζουμε.
--- Γιατί προφυλάγουμε τη νέα ελληνική από την παρακμή και τον κίνδυνο καταστροφής της.
--- Γιατί τα μαθαίνουν οι ξένοι.
--- Γιατί είναι γλώσσα νοηματική, ενώ οι άλλες σημειολογικές.
--- Γιατί οι υπολογιστές θα χρησιμοποιούν στο μέλλον μόνο αρχαία ελληνικά.
--- Γιατί ο Μπιλ Γκέιτς οργανώνει για τα υψηλόβαθμα στελέχη του μαθήματα εκμάθησης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.
--- Γιατί είναι η πιο πλούσια γλώσσα. Έχει 75 εκατομμύρια λέξεις, ενώ η αγγλική μόνο 400 χιλιάδες.
--- Γιατί μαθαίνοντας την αρχαία ελληνική διατηρούμε την ελληνικότητα μας και δεν κινδυνεύουμε από αφελληνισμό.
--- Γιατί γνωρίζοντας την αρχαία καταλαβαίνουμε, μελετούμε και γράφουμε καλύτερα την νέα ελληνική και την εμπλουτίζουμε.
--- Γιατί προφυλάγουμε τη νέα ελληνική από την παρακμή και τον κίνδυνο καταστροφής της.
Ποιά είναι η αλήθεια για
όλα αυτά τα γιατί;
--- Τη μαθαίνουν οι ξένοι. Τη μάθαιναν πράγματι. Υποχρεωτικά όλοι οι μαθητές. Στο παρελθόν. Σήμερα είναι παντού μάθημα επιλογής.
--- Είναι γλώσσα νοηματική. Πρόκειται για μια απίστευτη ανοησία που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο.
--- Το ίδιο ισχύει και για το ότι οι υπολογιστές θα χρησιμοποιούν στο μέλλον μόνο την αρχαία ελληνική και οτι ο Μπιλ Γκέιτς περνάει από σεμινάρια αρχαίων ελληνικών τα υψηλόβαθμα στελέχη του.
--- Είναι γλώσσα πλούσια, έχει 75 εκατομμύρια λέξεις. Εδώ υπάρχει ο εξής παραπλανητικός πυρήνας αλήθειας. Το πανεπιστήμιο των ΗΠΑ Ιρβάιν οργάνωσε το πρόγραμμα Ίβυκος για την καταγραφή όλων των τύπων των λέξεων που συναντιούνται σε όλα τα αρχαία κείμενα. Έτσι ένα ρήμα, το γνωστό μας και εφιαλτικό για τους μαθητές λύω, έχει περίπου 510 τύπους στην αττική διάλεκτο. Ανάλογα όλα τα ρήματα. Ένα ουσιαστικό έχει (ενικός, πληθυντικός, δυικός αριθμός) 12 τύπους. Ένα επίθετο έχει 36 τύπους, κ.ου.κ. Και αυτά μόνο στην αττική διάλεκτο. Οι άλλες διάλεκτοι έχουν και πολλούς διαφορετικούς τύπους από την αττική. Έτσι συγκεντρώνεται ο θηριώδης αριθμός των 75 εκατομμυρίων. Είναι τύποι, όχι 75 εκατομμύρια λέξεις.
Η πραγματικότητα είναι ότι η αρχαία ελληνική έχει λιγότερες λέξεις και από την αγγλική και από την νέα ελληνική. Πιο συγκεκριμένα, το μεγαλύτερο λεξικό της αρχαίας ελληνικής των Λίντελ-Σκοτ περιέχει περίπου 120 χιλιάδες λέξεις. Το λεξικό Δημητράκου 200 χιλιάδες. Η σύγχρονη νεοελληνική κατά την εκτίμηση του καθηγητή γλωσσολογίας Χαραλαμπάκη έχει περισσότερες από 500 χιλιάδες λέξεις.
Έχει εξήγηση το φαινόμενο. Η κοινωνία εξελίσσεται, οι ανάγκες πληθαίνουν, νέα πράγματα ανακαλύπτονται και εφευρίσκονται, άρα νέες λέξεις δημιουργούνται.
Η γλώσσα μας δεν υπήρξε ποτέ τόσο πλούσια και εκφραστική όσο είναι σήμερα.
--- Η αρχαία ελληνική είναι γλώσσα πρότυπο. Αυτή είναι μια αξιολογική κρίση σχεδόν μεταφυσικού χαρακτήρα. Δεν υπάρχουν γλώσσες ανώτερες και κατώτερες. Κάθε γλώσσα είναι τέλεια, εφόσον ικανοποιεί τις επικοινωνιακές ανάγκες των χρηστών της.
Η αρχαία ελληνική είναι μια φάση εξέλιξης της ελληνικής. Τα κείμενα που μας έμειναν δείχνουν ένα μεγάλο άλμα στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης.
Αυτό βέβαια δεν έγινε, επειδή μιλούσαν σπουδαία γλώσσα, αλλά επειδή στην προσπάθεια τους να προχωρήσουν τη σκέψη τους, να εμβαθύνουν στα πράγματα, να λύσουν τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν και να εκφραστούν, έφθασαν και σε υψηλές γλωσσικές επιτεύξεις.
Όμως όποιος καταφέρει να μάθει την αρχαία ελληνική γλώσσα, μάλιστα και να εκφράζεται σε αυτήν, δε σημαίνει ότι θα κάνει και άλματα στη σκέψη του, όπως οι αρχαίοι, ούτε φυσικά ότι θα γίνει μεγάλος συγγραφέας.
Αυτό το τραγικό λάθος έκαναν ορισμένοι φιλόλογοι της ελληνιστικής εποχής (3ος-1ος π.Χ. αιώνες). Υποστήριξαν ότι η έλλειψη μεγάλων συγγραφέων στην εποχή τους οφειλόταν στο ότι η γλώσσα είχε αλλάξει (γιατί πράγματι είχε πολύ αλλάξει) από τον 5ο αιώνα. Κάλεσαν λοιπόν σε επιστροφή στην αττική διάλεκτο. Να μάθουμε, είπαν, να μιλάμε και να γράφουμε όπως τον 5ο αιώνα και έτσι θα εμφανιστούν μεγάλοι διανοητές και συγγραφείς.
Αυτή η πλάνη, ο αττικισμός, έριξε τη βαριά σκιά της για περισσότερο από 2.000 χρόνια και κυκλοφορεί με παραλλαγές ακόμη και σήμερα. Σε αυτήν οφείλεται και το γλωσσικό ζήτημα, που ταλαιπώρησε για περισσότερο από 200 χρόνια, και το γεγονός ότι αμέσως μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους τα αρχαία ελληνικά διδάσκονταν από το δημοτικό τα αρχαία ελληνικά. Οι μαθητές μάθαιναν :
Οι χοίροι υίζουσιν
Τα χοιρίδια κοΐζουσιν
Οι όφεις ιύζουσιν
--- Άλλο επιχείρημα. Μαθαίνοντας την αρχαία ελληνική διατηρούμε την ελληνικότητα μας, την πολιτιστική μας συνέχεια και δεν κινδυνεύουμε από αφελληνισμό. Αλλά η πολιτιστική μας συνέχεια δεν κινδυνεύει από το αν θα διδάσκονται ή όχι τα αρχαία ελληνικά από μετάφραση. Κινδυνεύει από το αν υπάρχουν ή όχι οι προϋποθέσεις για την πολύπλευρη εξέλιξη της κοινωνίας και την ανάπτυξη γνήσιας ντόπιας πολιτιστικής κίνησης. Κινδυνεύει από το αν η ελληνική κοινωνία είναι εκτεθειμένη χωρίς στοιχειώδεις αντιστάσεις στην επίδραση μιας ξενόφερτης κουλτούρας και τρόπου ζωής, ενός χυλού που εξαπλώνεται.
--- Το επόμενο επιχείρημα είναι αυτό που ακούγεται περισσότερο. Μαθαίνοντας την αρχαία ελληνική καταλαβαίνουμε, μιλούμε και γράφουμε καλύτερα την νέα ελληνική. Έτσι και την εμπλουτίζουμε και την προφυλάγουμε από τον κίνδυνο εκχυδαϊσμού και καταστροφής της.
Αλλά η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο δε θα συντελέσει στην καλύτερη χρήση της νέας ελληνικής, γιατί :
1.Μαθαίνουμε απο τα γνωστά προς τα άγνωστα, πράγμα που σημαίνει ότι για να προσεγγίσει κάποιος την αρχαία ελληνική, πρέπει να κατέχει καλά τη δική του και όχι το αντίθετο.
2.Η νεοελληνική είναι αυτάρκης και έχει αυτοτέλεια απέναντι στις προηγούμενες μορφές της γλώσσας.
3.Δεν είναι διαπιστωμένο ότι η μελέτη και η γνώση των προηγούμενων φάσεων μιας γλώσσας οδηγεί αναγκαστικά στην καλύτερη χρήση της. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο σε ευρωπαϊκές χώρες ( Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία) δε διδάσκονται οι παλαιότερες μορφές της γλώσσας τους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση παρά μόνο ως μάθημα επιλογής. Οι άγγλοι μαθητές δε διδάσκονται για παράδειγμα το Σέξπιρ. Οι ιταλοί μαθητές δε διδάσκονται υποχρεωτικά τα λατινικά, παρότι τα λατινικά έχουν με την ιταλική γλώσσα την ίδια σχέση που έχουν τα νέα ελληνικά με την αρχαία ελληνική. Τα διδάσκονται υποχρεωτικά μόνο στην αντίστοιχη με τη δική μας θεωρητική κατεύθυνση και ως μάθημα επιλογής οι υπόλοιποι.
Πιο συγκεκριμένα : Μαθαίνω και γνωρίζω μια γλώσσα σημαίνει ότι κατέχω το λεξιλόγιο, τις γραμματικοσυντακτικές της δομές και τους εκφραστικούς της τρόπους. Πράγματι η νέα ελληνική και η αρχαία έχουν πολλά κοινά στοιχεία. Αλλά γιατί πρέπει να πηγαίνει κάποιος στο παρελθόν της γλώσσας, για να μελετήσει στοιχεία που υπάρχουν και στο παρόν της; Μήπως για να παρακολουθήσει την εξέλιξη της μέσα στους αιώνες; Όμως αυτή δεν είναι δουλειά του λυκείου, πολύ περισσότερο του γυμνασίου. Είναι δουλειά των ειδικών, όσων προετοιμάζονται να γίνουν ειδικοί και όσων έχουν ειδικά ενδιαφέροντα. Από την άλλη είναι φυσικό κατά τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής η προσοχή καθηγητών και μαθητών να συγκεντρώνεται στα διαφορετικά στοιχεία (δοτική, ευκτική, απαρέμφατο, τόνοι, καταλήξεις κ.λπ.). Κάτι τέτοιο όμως όχι μόνο δε βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση και χρήση της νέας ελληνικής, αλλά μάλλον δημιουργεί συγχύσεις. Γιατί την ώρα που οι μαθητές της γυμνασιακής ηλικίας (που φυσικά δεν έχουν όλοι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και κλίση για τη μελέτη γλωσσών) αγωνίζονται να σταθεροποιήσουν το γλωσσικό τους όργανο και την εκφραστική τους ικανότητα, η επαφή με την αρχαία γλώσσα μπορεί να τους δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα. «Ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών» διαβάζει ο μαθητής του δημοτικού στο σχολικό του βιβλίο. Και μόλις πάει την πρώτη γυμνασίου, θα αρχίσει να μαθαίνει «Ελευθέρων αγωνιζομένων». Πως θα βοηθήσει αυτό στην εμπέδωση και ολοκλήρωση του γλωσσικού του οργάνου; Ξέρει « η θάλασσα, της θάλασσας, οι θάλασσες, τις θάλασσες». Μαθαίνει « η θάλασσα, της θαλάσσης, αι θάλασσαι, τας θαλάσσας». Την ώρα που προσπαθεί να ξεκαθαρίσει τους δύο νεοελληνικούς παρατατικούς «αγαπούσα και αγάπαγα», θα μάθει και «ηγάπων». Θα βοηθήσουν όλα αυτά στην καλύτερη χρήση της νέας ελληνικής;
Αν μάλιστα πάρει κάποιος υπόψη του ότι το γυμνάσιο και πια και το λύκειο απευθύνονται στο σύνολο του μαθητικού πληθυσμού. ότι σε αυτόν περιλαμβάνεται μεγάλη μερίδα από υποβαθμισμένες περιοχές, ότι τελευταία υπάρχουν και πολλοί μαθητές με μητρική γλώσσα όχι τα ελληνικά, μπορεί να καταλάβει το αν είναι σωστή επιλογή η διδασκαλία από το πρωτότυπο ή αν οδηγεί σε αδιέξοδα.
Το αποτέλεσμα είναι ότι οι μαθητές όχι μόνο δε μαθαίνουν την αρχαία ελληνική γλώσσα, ώστε να μπορούν να διαβάσουν αρχαίους συγγραφείς, όχι μόνο δε βοηθούνται στην καλύτερη χρήση της νέας ελληνικής, όχι μόνο δεν αισθάνονται περήφανοι ως απόγονοι ευκλεών προγόνων, όχι μόνο δεν απολαμβάνουν αισθητικά το κείμενο, όπως λένε οι οδηγίες του υπουργείου, αλλά αγανακτούν, για να μην ειπωθεί τίποτε βαρύτερο.
---Το τελευταίο επιχείρημα υπέρ της διδασκαλίας από το πρωτότυπο λέει ότι η νέα ελληνική περνάει κρίση, ότι αυτό οφείλεται στην απομάκρυνσή της απο την αρχαία και ότι πάσχει από λεξιπενία και κίνδυνο καταστροφής της.
Όμως είναι πολύ αμφισβητήσιμο το αν στέκουν επιστημονικά απόψεις για κρίση, φθορά, παρακμή και καταστροφή της οποιασδήποτε γλώσσας, επομένως και της ελληνικής. Δε διαπιστώθηκε ποτέ με συστηματική επιστημονική έρευνα κάτι τέτοιο. Πρόκειται για εύκολες κουβέντες καθημερινών συναναστροφών και δημοσιογραφικού εντυπωσιασμού.
Παράπονα για τη φθορά της γλώσσας κ.τ.ο. ακούγονται σε όλες τις εποχές. Δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε τι ακούγαμε και εμείς από τους παλαιότερους, όταν ήμασταν μαθητές.
Τέσσερα σχετικά δείγματα :
1.« Οι από των ελληνικών σχολείων απολυόμενοι εισίν παντάπασιν ανίκανοι να εκφράσωσι διά της γραφής τας απλουστέρας ιδέας εν τη εαυτών γλώσση (Χρ. Χριστόπουλος, υπουργός παιδείας, 1857).
2.« Το κύμα αγραμματοσύνης των μαθητών, η τρομακτική ανορθογραφία, ο βαρβαρισμός εις την έκφρασιν και το ύφος...Δεν έχουν σαφή εικόνα των εννοιών...Η ασυνταξία, η ασυναρτησία, το πέλαγος των ιδεών είναι ανεκδιήγητα» (Γ.Ματθαιόπουλος, πρύτανης Πανεπιστημίου Αθηνων, 1928).
3.«Η κατάσταση που παρουσιάζουν οι απόφοιτοι των λυκείων είναι τραγική. Γλωσσικά ανερμάτιστοι αδυνατούν να γράψουν μιαν απλή έκθεση, να συντάξουν μιαν απλή επιστολή. Προϊόντα της γραφίδας τους είναι κακότεχνες λέξεις, εκφράσεις γεμάτες στοιχειώδη γραμματικά σφάλματα, επιτηδευμένο ύφος, ανώμαλη και άτεχνη σύνταξη, λόγος απειθάρχητος που ξενίζει, δυσνόητες έννοιες, συγκεχυμένες ιδέες. Μάρτυρες για αυτήν την κατάσταση γίνονται κάθε μέρα οι καθηγητές του πανεπιστημίου κατά τις εξετάσεις των νέων αυτών» (Από συνεδρίαση της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, 10-5-1943. Μεταγλωττισμένο κείμενο από το Β.Φόρη,διευθυντή του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη).
4.«Έχοντες υπ' όψει τα λυπηρά πορίσματα των εκάστοτε διεξαγομένων εισιτηρίων εξετάσεων ως προς την γλωσσικήν κατάρτισιν των μαθητών και την εκ ταύτης απορρέουσαν διανοητικήν ασυναρτησίαν επιθυμούμεν να...,» (Γ.Οικονόμος, υπουργός παιδείας, 1950).
Αυτό που συμβαίνει είναι ότι κάθε κοινωνία και κάθε εποχή ανάλογα με τις ανάγκες τις συνθήκες και το είδος της συνολικής ανάπτυξης της πραγματοποιεί τις δικές τις γλωσσικές επιτεύξεις. Και πάντοτε υπάρχουν καλοί και λιγότερο καλοί χρήστες της γλώσσας.
Εύκολη κουβέντα που λέγεται αβασάνιστα είναι η διαπίστωση ότι οι νέοι μιλούν με 200-300 λέξεις. Δε μένω σε αυτό το ζήτημα λόγω χρονικού περιορισμού. Σημειώνω μόνο τη γνώμη μου ότι οι σημερινοί μαθητές έχουν υψηλότερο επίπεδο γλωσσικής κατάρτισης σε σχέση με μαθητές του παρελθόντος.
Συμπέρασματα
1. Η νέα ελληνική είναι η γλώσσα με την οποία οι μαθητές θα εκφράζονται σε όλη τους τη ζωή. Άρα χρειάζεται ενίσχυση της διδασκαλίας της.
2. Με τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών από μετάφραση μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτό που ενδιαφέρει, δηλαδή τον ιδεολογικό, αξιολογικό και πρακτικό κόσμο των αρχαίων ελλήνων. Άρα διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών μόνο από μετάφραση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
3.Η αρχαία ελληνική γλώσσα μάθημα επιλογής στο λύκειο.
4.Μελέτη της σκοπιμότητας για επανίδρυση κλασικών λυκείων.
--- Τη μαθαίνουν οι ξένοι. Τη μάθαιναν πράγματι. Υποχρεωτικά όλοι οι μαθητές. Στο παρελθόν. Σήμερα είναι παντού μάθημα επιλογής.
--- Είναι γλώσσα νοηματική. Πρόκειται για μια απίστευτη ανοησία που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο.
--- Το ίδιο ισχύει και για το ότι οι υπολογιστές θα χρησιμοποιούν στο μέλλον μόνο την αρχαία ελληνική και οτι ο Μπιλ Γκέιτς περνάει από σεμινάρια αρχαίων ελληνικών τα υψηλόβαθμα στελέχη του.
--- Είναι γλώσσα πλούσια, έχει 75 εκατομμύρια λέξεις. Εδώ υπάρχει ο εξής παραπλανητικός πυρήνας αλήθειας. Το πανεπιστήμιο των ΗΠΑ Ιρβάιν οργάνωσε το πρόγραμμα Ίβυκος για την καταγραφή όλων των τύπων των λέξεων που συναντιούνται σε όλα τα αρχαία κείμενα. Έτσι ένα ρήμα, το γνωστό μας και εφιαλτικό για τους μαθητές λύω, έχει περίπου 510 τύπους στην αττική διάλεκτο. Ανάλογα όλα τα ρήματα. Ένα ουσιαστικό έχει (ενικός, πληθυντικός, δυικός αριθμός) 12 τύπους. Ένα επίθετο έχει 36 τύπους, κ.ου.κ. Και αυτά μόνο στην αττική διάλεκτο. Οι άλλες διάλεκτοι έχουν και πολλούς διαφορετικούς τύπους από την αττική. Έτσι συγκεντρώνεται ο θηριώδης αριθμός των 75 εκατομμυρίων. Είναι τύποι, όχι 75 εκατομμύρια λέξεις.
Η πραγματικότητα είναι ότι η αρχαία ελληνική έχει λιγότερες λέξεις και από την αγγλική και από την νέα ελληνική. Πιο συγκεκριμένα, το μεγαλύτερο λεξικό της αρχαίας ελληνικής των Λίντελ-Σκοτ περιέχει περίπου 120 χιλιάδες λέξεις. Το λεξικό Δημητράκου 200 χιλιάδες. Η σύγχρονη νεοελληνική κατά την εκτίμηση του καθηγητή γλωσσολογίας Χαραλαμπάκη έχει περισσότερες από 500 χιλιάδες λέξεις.
Έχει εξήγηση το φαινόμενο. Η κοινωνία εξελίσσεται, οι ανάγκες πληθαίνουν, νέα πράγματα ανακαλύπτονται και εφευρίσκονται, άρα νέες λέξεις δημιουργούνται.
Η γλώσσα μας δεν υπήρξε ποτέ τόσο πλούσια και εκφραστική όσο είναι σήμερα.
--- Η αρχαία ελληνική είναι γλώσσα πρότυπο. Αυτή είναι μια αξιολογική κρίση σχεδόν μεταφυσικού χαρακτήρα. Δεν υπάρχουν γλώσσες ανώτερες και κατώτερες. Κάθε γλώσσα είναι τέλεια, εφόσον ικανοποιεί τις επικοινωνιακές ανάγκες των χρηστών της.
Η αρχαία ελληνική είναι μια φάση εξέλιξης της ελληνικής. Τα κείμενα που μας έμειναν δείχνουν ένα μεγάλο άλμα στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης.
Αυτό βέβαια δεν έγινε, επειδή μιλούσαν σπουδαία γλώσσα, αλλά επειδή στην προσπάθεια τους να προχωρήσουν τη σκέψη τους, να εμβαθύνουν στα πράγματα, να λύσουν τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν και να εκφραστούν, έφθασαν και σε υψηλές γλωσσικές επιτεύξεις.
Όμως όποιος καταφέρει να μάθει την αρχαία ελληνική γλώσσα, μάλιστα και να εκφράζεται σε αυτήν, δε σημαίνει ότι θα κάνει και άλματα στη σκέψη του, όπως οι αρχαίοι, ούτε φυσικά ότι θα γίνει μεγάλος συγγραφέας.
Αυτό το τραγικό λάθος έκαναν ορισμένοι φιλόλογοι της ελληνιστικής εποχής (3ος-1ος π.Χ. αιώνες). Υποστήριξαν ότι η έλλειψη μεγάλων συγγραφέων στην εποχή τους οφειλόταν στο ότι η γλώσσα είχε αλλάξει (γιατί πράγματι είχε πολύ αλλάξει) από τον 5ο αιώνα. Κάλεσαν λοιπόν σε επιστροφή στην αττική διάλεκτο. Να μάθουμε, είπαν, να μιλάμε και να γράφουμε όπως τον 5ο αιώνα και έτσι θα εμφανιστούν μεγάλοι διανοητές και συγγραφείς.
Αυτή η πλάνη, ο αττικισμός, έριξε τη βαριά σκιά της για περισσότερο από 2.000 χρόνια και κυκλοφορεί με παραλλαγές ακόμη και σήμερα. Σε αυτήν οφείλεται και το γλωσσικό ζήτημα, που ταλαιπώρησε για περισσότερο από 200 χρόνια, και το γεγονός ότι αμέσως μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους τα αρχαία ελληνικά διδάσκονταν από το δημοτικό τα αρχαία ελληνικά. Οι μαθητές μάθαιναν :
Οι χοίροι υίζουσιν
Τα χοιρίδια κοΐζουσιν
Οι όφεις ιύζουσιν
--- Άλλο επιχείρημα. Μαθαίνοντας την αρχαία ελληνική διατηρούμε την ελληνικότητα μας, την πολιτιστική μας συνέχεια και δεν κινδυνεύουμε από αφελληνισμό. Αλλά η πολιτιστική μας συνέχεια δεν κινδυνεύει από το αν θα διδάσκονται ή όχι τα αρχαία ελληνικά από μετάφραση. Κινδυνεύει από το αν υπάρχουν ή όχι οι προϋποθέσεις για την πολύπλευρη εξέλιξη της κοινωνίας και την ανάπτυξη γνήσιας ντόπιας πολιτιστικής κίνησης. Κινδυνεύει από το αν η ελληνική κοινωνία είναι εκτεθειμένη χωρίς στοιχειώδεις αντιστάσεις στην επίδραση μιας ξενόφερτης κουλτούρας και τρόπου ζωής, ενός χυλού που εξαπλώνεται.
--- Το επόμενο επιχείρημα είναι αυτό που ακούγεται περισσότερο. Μαθαίνοντας την αρχαία ελληνική καταλαβαίνουμε, μιλούμε και γράφουμε καλύτερα την νέα ελληνική. Έτσι και την εμπλουτίζουμε και την προφυλάγουμε από τον κίνδυνο εκχυδαϊσμού και καταστροφής της.
Αλλά η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο δε θα συντελέσει στην καλύτερη χρήση της νέας ελληνικής, γιατί :
1.Μαθαίνουμε απο τα γνωστά προς τα άγνωστα, πράγμα που σημαίνει ότι για να προσεγγίσει κάποιος την αρχαία ελληνική, πρέπει να κατέχει καλά τη δική του και όχι το αντίθετο.
2.Η νεοελληνική είναι αυτάρκης και έχει αυτοτέλεια απέναντι στις προηγούμενες μορφές της γλώσσας.
3.Δεν είναι διαπιστωμένο ότι η μελέτη και η γνώση των προηγούμενων φάσεων μιας γλώσσας οδηγεί αναγκαστικά στην καλύτερη χρήση της. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο σε ευρωπαϊκές χώρες ( Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία) δε διδάσκονται οι παλαιότερες μορφές της γλώσσας τους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση παρά μόνο ως μάθημα επιλογής. Οι άγγλοι μαθητές δε διδάσκονται για παράδειγμα το Σέξπιρ. Οι ιταλοί μαθητές δε διδάσκονται υποχρεωτικά τα λατινικά, παρότι τα λατινικά έχουν με την ιταλική γλώσσα την ίδια σχέση που έχουν τα νέα ελληνικά με την αρχαία ελληνική. Τα διδάσκονται υποχρεωτικά μόνο στην αντίστοιχη με τη δική μας θεωρητική κατεύθυνση και ως μάθημα επιλογής οι υπόλοιποι.
Πιο συγκεκριμένα : Μαθαίνω και γνωρίζω μια γλώσσα σημαίνει ότι κατέχω το λεξιλόγιο, τις γραμματικοσυντακτικές της δομές και τους εκφραστικούς της τρόπους. Πράγματι η νέα ελληνική και η αρχαία έχουν πολλά κοινά στοιχεία. Αλλά γιατί πρέπει να πηγαίνει κάποιος στο παρελθόν της γλώσσας, για να μελετήσει στοιχεία που υπάρχουν και στο παρόν της; Μήπως για να παρακολουθήσει την εξέλιξη της μέσα στους αιώνες; Όμως αυτή δεν είναι δουλειά του λυκείου, πολύ περισσότερο του γυμνασίου. Είναι δουλειά των ειδικών, όσων προετοιμάζονται να γίνουν ειδικοί και όσων έχουν ειδικά ενδιαφέροντα. Από την άλλη είναι φυσικό κατά τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής η προσοχή καθηγητών και μαθητών να συγκεντρώνεται στα διαφορετικά στοιχεία (δοτική, ευκτική, απαρέμφατο, τόνοι, καταλήξεις κ.λπ.). Κάτι τέτοιο όμως όχι μόνο δε βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση και χρήση της νέας ελληνικής, αλλά μάλλον δημιουργεί συγχύσεις. Γιατί την ώρα που οι μαθητές της γυμνασιακής ηλικίας (που φυσικά δεν έχουν όλοι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και κλίση για τη μελέτη γλωσσών) αγωνίζονται να σταθεροποιήσουν το γλωσσικό τους όργανο και την εκφραστική τους ικανότητα, η επαφή με την αρχαία γλώσσα μπορεί να τους δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα. «Ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών» διαβάζει ο μαθητής του δημοτικού στο σχολικό του βιβλίο. Και μόλις πάει την πρώτη γυμνασίου, θα αρχίσει να μαθαίνει «Ελευθέρων αγωνιζομένων». Πως θα βοηθήσει αυτό στην εμπέδωση και ολοκλήρωση του γλωσσικού του οργάνου; Ξέρει « η θάλασσα, της θάλασσας, οι θάλασσες, τις θάλασσες». Μαθαίνει « η θάλασσα, της θαλάσσης, αι θάλασσαι, τας θαλάσσας». Την ώρα που προσπαθεί να ξεκαθαρίσει τους δύο νεοελληνικούς παρατατικούς «αγαπούσα και αγάπαγα», θα μάθει και «ηγάπων». Θα βοηθήσουν όλα αυτά στην καλύτερη χρήση της νέας ελληνικής;
Αν μάλιστα πάρει κάποιος υπόψη του ότι το γυμνάσιο και πια και το λύκειο απευθύνονται στο σύνολο του μαθητικού πληθυσμού. ότι σε αυτόν περιλαμβάνεται μεγάλη μερίδα από υποβαθμισμένες περιοχές, ότι τελευταία υπάρχουν και πολλοί μαθητές με μητρική γλώσσα όχι τα ελληνικά, μπορεί να καταλάβει το αν είναι σωστή επιλογή η διδασκαλία από το πρωτότυπο ή αν οδηγεί σε αδιέξοδα.
Το αποτέλεσμα είναι ότι οι μαθητές όχι μόνο δε μαθαίνουν την αρχαία ελληνική γλώσσα, ώστε να μπορούν να διαβάσουν αρχαίους συγγραφείς, όχι μόνο δε βοηθούνται στην καλύτερη χρήση της νέας ελληνικής, όχι μόνο δεν αισθάνονται περήφανοι ως απόγονοι ευκλεών προγόνων, όχι μόνο δεν απολαμβάνουν αισθητικά το κείμενο, όπως λένε οι οδηγίες του υπουργείου, αλλά αγανακτούν, για να μην ειπωθεί τίποτε βαρύτερο.
---Το τελευταίο επιχείρημα υπέρ της διδασκαλίας από το πρωτότυπο λέει ότι η νέα ελληνική περνάει κρίση, ότι αυτό οφείλεται στην απομάκρυνσή της απο την αρχαία και ότι πάσχει από λεξιπενία και κίνδυνο καταστροφής της.
Όμως είναι πολύ αμφισβητήσιμο το αν στέκουν επιστημονικά απόψεις για κρίση, φθορά, παρακμή και καταστροφή της οποιασδήποτε γλώσσας, επομένως και της ελληνικής. Δε διαπιστώθηκε ποτέ με συστηματική επιστημονική έρευνα κάτι τέτοιο. Πρόκειται για εύκολες κουβέντες καθημερινών συναναστροφών και δημοσιογραφικού εντυπωσιασμού.
Παράπονα για τη φθορά της γλώσσας κ.τ.ο. ακούγονται σε όλες τις εποχές. Δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε τι ακούγαμε και εμείς από τους παλαιότερους, όταν ήμασταν μαθητές.
Τέσσερα σχετικά δείγματα :
1.« Οι από των ελληνικών σχολείων απολυόμενοι εισίν παντάπασιν ανίκανοι να εκφράσωσι διά της γραφής τας απλουστέρας ιδέας εν τη εαυτών γλώσση (Χρ. Χριστόπουλος, υπουργός παιδείας, 1857).
2.« Το κύμα αγραμματοσύνης των μαθητών, η τρομακτική ανορθογραφία, ο βαρβαρισμός εις την έκφρασιν και το ύφος...Δεν έχουν σαφή εικόνα των εννοιών...Η ασυνταξία, η ασυναρτησία, το πέλαγος των ιδεών είναι ανεκδιήγητα» (Γ.Ματθαιόπουλος, πρύτανης Πανεπιστημίου Αθηνων, 1928).
3.«Η κατάσταση που παρουσιάζουν οι απόφοιτοι των λυκείων είναι τραγική. Γλωσσικά ανερμάτιστοι αδυνατούν να γράψουν μιαν απλή έκθεση, να συντάξουν μιαν απλή επιστολή. Προϊόντα της γραφίδας τους είναι κακότεχνες λέξεις, εκφράσεις γεμάτες στοιχειώδη γραμματικά σφάλματα, επιτηδευμένο ύφος, ανώμαλη και άτεχνη σύνταξη, λόγος απειθάρχητος που ξενίζει, δυσνόητες έννοιες, συγκεχυμένες ιδέες. Μάρτυρες για αυτήν την κατάσταση γίνονται κάθε μέρα οι καθηγητές του πανεπιστημίου κατά τις εξετάσεις των νέων αυτών» (Από συνεδρίαση της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, 10-5-1943. Μεταγλωττισμένο κείμενο από το Β.Φόρη,διευθυντή του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη).
4.«Έχοντες υπ' όψει τα λυπηρά πορίσματα των εκάστοτε διεξαγομένων εισιτηρίων εξετάσεων ως προς την γλωσσικήν κατάρτισιν των μαθητών και την εκ ταύτης απορρέουσαν διανοητικήν ασυναρτησίαν επιθυμούμεν να...,» (Γ.Οικονόμος, υπουργός παιδείας, 1950).
Αυτό που συμβαίνει είναι ότι κάθε κοινωνία και κάθε εποχή ανάλογα με τις ανάγκες τις συνθήκες και το είδος της συνολικής ανάπτυξης της πραγματοποιεί τις δικές τις γλωσσικές επιτεύξεις. Και πάντοτε υπάρχουν καλοί και λιγότερο καλοί χρήστες της γλώσσας.
Εύκολη κουβέντα που λέγεται αβασάνιστα είναι η διαπίστωση ότι οι νέοι μιλούν με 200-300 λέξεις. Δε μένω σε αυτό το ζήτημα λόγω χρονικού περιορισμού. Σημειώνω μόνο τη γνώμη μου ότι οι σημερινοί μαθητές έχουν υψηλότερο επίπεδο γλωσσικής κατάρτισης σε σχέση με μαθητές του παρελθόντος.
Συμπέρασματα
1. Η νέα ελληνική είναι η γλώσσα με την οποία οι μαθητές θα εκφράζονται σε όλη τους τη ζωή. Άρα χρειάζεται ενίσχυση της διδασκαλίας της.
2. Με τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών από μετάφραση μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτό που ενδιαφέρει, δηλαδή τον ιδεολογικό, αξιολογικό και πρακτικό κόσμο των αρχαίων ελλήνων. Άρα διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών μόνο από μετάφραση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
3.Η αρχαία ελληνική γλώσσα μάθημα επιλογής στο λύκειο.
4.Μελέτη της σκοπιμότητας για επανίδρυση κλασικών λυκείων.
Λαέρτης Τανακίδης
φιλόλογος
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου